ضربان قلب
ضربان قلب اصطلاحی است که به هر بار انبساط، انقباض و پمپاژ خون توسط این اندام، گفته میشود. اگر تعداد این ضربان از حد استاندارد بیشتر شود تپش قلب رخ داده است. علاوه بر اختلال در تعداد، ممکن است در ریتم ضربان نیز اختلال ایجاد شود که به آن آریتمی قلبی می‌گویند. میزان استاندارد برای این ضربان این‌گونه در نظر گرفته میشود که اگر یک فرد بالغ در حال استراحت باشد و البته قلب سالمی هم داشته باشد، قلب وی باید بین ٥٥ تا ۱۰۰ بار در دقیقه ضربان داشته باشد.
گاهي اوقات ممكن است ، افزایش ضربان قلب عوارض خاصی را برای فرد مبتلا نداشته باشد اما در نهایت یک اختلال در عملکردِ طبیعی قلب محسوب میشود و ممکن است در آینده باعث ايست قلب و مرگ ناگهانی شود. همچنین برخي از آریتمی هاي قلبی می‌توانند منجر به سکته مغزی نیز بشوند.
اگر تعداد ضربان اندام قلب در حالت استراحت به کمتر از٥٥ ضربه در دقیقه برسد، گفته میشود که قلب ضربان آهسته دارد؛ این اختلال نیز دربرخی از افراد نشانه خاصی ندارد ولی در هر حال باید آن را نیز جدی گرفت،زیرا ضربان آهسته می‌تواند در رسیدن اکسیژن به اندام‌های حیاتی بدن اختلال ایجاد کند.
برای جلوگیری از ایجاد تپش قلب روش‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه توضیح داده خواهد شد. چنانچه كاهش تعداد ضربان قلب شديد باشد و درمان هاي دارويي بالابرنده ضربان موثر نباشند نهايتا می‌توان از نصب دستگاه ضربان‌ساز در بدن سود برد.
میزان استاندارد ضربان
اگر نوزاد انسان بیشتر از یک ماه سن داشته باشد، تعداد ضربانی بین ۷۰ تا ۱۹۰ تلمبه در دقیقه دارد. از سن یک‌ماهگی تا رسیدن به سن ۱۱ ماهگی تعداد این ضربان به ۸۰ تا ۱۶۰ ضربان در دقیقه می‌رسد. بین سن یک تا دو سال ۸۰ تا ۱۳۰ ضربان و از شروع سن ۳ تا ۴ سالگی بین ۸۰ تا ۱۲۰ ضربان، مقدار استاندارد برای انسان است.
هنگامی که کودک بین بازه سنی ۵ تا ۶ سالگی قرار داشته باشد تعداد ضربان قلب او نیز در بازه ۷۵ تا ۱۱۵ ضربان قرار می‌گیرد. در سنین ۷ تا ۹ سال تعدادِ ۷۰ تا ۱۱۰ ضربه مقدار استاندارد بوده و برای سن بالای ۱۰ سال نیز تعدادِ ٥٥ تا ۱۰۰ ضربه طبیعی است. در صورتی که یک فرد بالغ بوده و قلب سالمی داشته باشد، می‌توان این مقدار را برای یک انسان بالغِ سالم در نظر گرفت.
نحوه اندازه‌گیری ضربان قلب
برای این کار باید مراحل زیر را دنبال کنید:
- چند دقیقه بنشینید تا فعالیت قلب کمتر شود.
- مچ دست خود را بچرخانید، به طوری که کف دست به سمت سقف باشد.
- از انگشت اشاره و وسط برای پیدا کردن نبض استفاده کنید. معمولا می‌توانید نبض خود را در پایین انگشت شست احساس کنید.
- تعداد ضربان‌ها را به مدت ۳۰ ثانیه بشمارید و عدد به دست آمده را در ۲ ضرب کنید.
اگر پیدا کردن نبض در مچ دست سخت است، ۲ انگشت خود را کنار گردن یا نای قرار دهید یا از شخص دیگری برای شمارش نبض کمک بگیرید. البته امروزه به لطف پیشرفت تکنولوژی امکان شمارش ضربان قلب نرمال با دستگاه فشار سنج دیجیتال، مچ‌بند هوشمند، بعضی از دستگاه‌های ورزشی مثل تردمیل و حتی اپلیکیشن موبایل فراهم شده است.
هدف ضربان قلب
باید به یاد داشته باشید که هر افزایش تعداد ضربان و تپش قلب منجر به ایجاد اختلال نمی‌شود. بلکه برخی از این تغییرات در نهایت منجر به سلامتی بیشترِ اندام قلب و کل بدن میشود. برای مثال انجام حرکات ورزشی نیاز دارد که انرژی و اکسیژن بیشتری به اندام‌های بدن برسد. لازمه این اکسیژن‌رسانی افزایش ضربان است؛ اما اگر ورزش کردن شما به صورت مداوم و اصولی باشد در اثر گذشت زمان قلب به این شرایط عادت کرده و تعداد ضربان در هنگام ورزش کردن کاهش پیدا می‌کند. به این فرآیند ضربان قلب هدف گفته میشود.
انجام دادن ورزش‌های هوازی باعث میشود که تعداد ضربان هدف کاهش پیدا کند. افزایش سن هم می‌تواند موجب کاهش این نوع از ضربان شود.
عوامل مؤثر بر ضربان قلب نرمال در حالت استراحت
همان‌طور که اشاره کردیم عوامل گوناگونی می‌توانند بر محدوده‌ی ضربان قلب نرمال در حالت استراحت اثر بگذارند که تعدادی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
کم‌خونی
سطوح پایین گلبول‌های قرمز و کم خونی باعث میشود که تعداد ضربان قلب فرد در هر دقیقه در مقایسه با سایرین افزایش یابد.
کشیدن سیگار
مصرف سیگار می‌تواند منجر به افزایش ضربان قلب نرمال شود. البته با ترک سیگار وضعیت ضربان قلب بعد از مدتی به حالت نرمال باز خواهد گشت.
سن
آمارها نشان می‌دهند که با بالا رفتن سن ضربان قلب افراد در حالت استراحت دچار تغییر میشود.
احساسات
بروز احساسات شدید در انسان از قبیل استرس، شادی و اضطراب می‌تواند منجر به افزایش ضربان قلب در حالت استراحت شود.
دمای هوا
هوای گرم هم از دیگر عوامل مؤثر بر تغییر ضربان قلب نرمال و افزایش آن است.
وزن بدن
چاقی منجر به ایجاد بار کاری اضافی بر روی قلب برای رساندن خون کافی به همه‌ی اندام‌ها و بافت‌ها شده و ضربان قلب را افزایش می‌دهد.
بیماری پاتس (POTS)
در این بیماری که اغلب خود را به شکل سرگیجه و غش نشان می‌دهد بعد از نشستن یا ایستادن و به‌طورکلی تغییر وضعیت بدن ضربان قلب به‌طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد.
مصرف داروهای مشخص
همان‌طور که اشاره کردیم مصرف داروهای خاصی مانند داروهای ضد افسردگی و مسدودکننده‌های بتا می‌تواند ضربان قلب نرمال را در حالت استراحت کاهش دهد.
اختلالات هورمونی
تغییر مقادیر هورمون‌ها هم یکی از عواملی است که می‌تواند ضربان قلب را دچار نوسان کند. برای مثال پرکاری تیروئید منجر به افزایش ضربان و در عین حال کم‌کاری آن منجر به کاهش ضربان قلب خواهد شد.
نرمال کردن ضربان قلب
اگر بدون دلیل مشخصی ضربان قلب شما در حالت استراحت بالا است با روش‌های مختلفی مثل ورزش‌کردن می‌توانید آن را کاهش دهید. مطالعات نشان می‌دهند افرادی که به‌طور منظم ورزش می‌کنند در مقایسه با سایرین ضربان قلب پایین‌تری در حالت استراحت دارند. با توجه به این مسئله کارشناسان توصیه می‌کنند که بزرگسالان حداقل به مدت ۱۵۰ دقیقه در هفته به انجام تمرین‌های هوازی و قدرتی بپردازند.
سایر راهکارهایی که می‌توانید برای داشتن ضربان قلب نرمال پیگیری کنید شامل موارد زیر هستند:
- ترک سیگار
- کاهش استرس با تمرین تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و...
- کاهش وزن
- مصرف غذاهای سالم
- کاهش استفاده از قهوه
- ترک الکل
- محدودکردن مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا
- داشتن خواب کافی
علائم و عوامل ضربان قلب نامنظم
عرق کردن، سر درد، تنگی نفس، سرگیجه و درد در قفسه سینه از علائم بروز آریتمی قلبی یا ضربان نامنظم است. باید بدانید که تپش قلب ممکن است ناشی از برخی بیماری‌ها و اختلال‌ها در بدن باشد. بیماری‌های عروق کرنر یا پرکاری تیروئید از جمله این موارد هستند. موارد و مشکلات ناشی از تغذیه مانند کمبود آهن، آرژینین و کمبود تائورین نیز می‌تواند باعث اختلال در ضربان قلب شود. ممکن است یک بیماری نظیر کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک که بر عضله ماهیچه قلب تاثیر می‌گذارد نیز عامل این اتفاق باشد. مصرف برخیاز داروها مانند کلسیم یا داروهای ضدافسردگی می‌تواند عامل دیگری باشد. البته وجود بیماری‌هایی که منجر به پایین رفتن سطح اکسیژن خون می‌شوند، مانند افت سطح سرتونین در مغز، آسم، کم خونی، درد، جراحی هاي قبلي در قفسه سینه، مشکلات کلیوی، آمفیزم و … نیز می‌توانند باعث نقص عملکرد دراندام قلب بشوند.
برخی دیگر از عوامل ایجاد اختلال در ضربان منظم قلب را می‌توان موارد ذیل برشمرد. استرس، خشم، تب، کمبود پتاسیم، پایین بودن میزان قند خون، افراط در مصرف الکل، کافئین و شکلات، کم‌خونی، ورزش، نیکوتین، برای مدت‌زمان زیادی در حالت ایستاده ماندن، کم‌آبی، انجام عمل بلعیدن، یائسگی و بارداری در خانم‌ها، افتادگی دریچه میترال، رفلکس معده، استعمال مواد مخدری نظیر آمفتامین یا کوکائين، مصرف قرص‌هایروان‌گردان، مصرف قرص‌های لاغری، استفاده از برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها، استفاده از برخی از مکمل‌های رژیمی و … . این موارد همگی می‌توانند موجب اختلال در ضربان قلب و ایجاد تپش قلب در افراد مختلف بشوند.
عوارض تپش قلب
شاید یکی از خطرناک‌ترین عارضه‌های اختلال در عملکرد اندام قلب سکته مغزی باشد. نحوه بروز این عارضه بدین صورت است که با مختل شدنضربان طبیعی، خون در یک ناحیه از قلب جمع میشود، این تجمعِ خونی منجر به تشکیل لخته خون خواهد شد. اگر این لخته خون از جای خود حرکت کند ممکن است شریان‌های خون‌رسان به اندام‌های حیاتی و مغز را مسدود کرده و موجب سکته مغزی شود که می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را برای فرد ایجاد کند. به رخ دادن این عارضه اصطلاحاً فیبریلاسیون دهلیزی گفته میشود.
از دیگر عوارض ناشی از تپش قلب باید به ایست قلبی اشاره کرد که البته به ندرت به دلیل تپش اتفاق می‌افتد. در واقع ممکن است تپش منجر به ایجاد آریتمی قلبی شود که اگر آریتمی کنترل نشود در نهایت می‌تواند به ایستقلبی منجر شود.
غش کردن دیگر موردی است که افزایش ضربان قلب می‌تواند آن را رقم بزند. افزایش ضربان موجب کاهش فشار خون شده و کاهش فشارخون می‌تواندمنجر به غش کردن يا از بين رفتن هوشياري فرد شود. در ضمن غش کردن يا سنكوپ قلبي در بین افرادی که مشکلات دریچه قلب یا بیماری قلبیِ مادرزادی دارند بیشتر اتفاق می‌افتد.
عارضه خطرناک دیگری که اختلال در ضربان باعث آن خواهد شد ایجاد نارسایی قلبی در افراد است. اگر قلب نتواند برای مدت‌زمانی طولانی خون را به خوبی پمپاژ کند، آریتمی قلبی و فیبریلاسیون دهلیزی اتفاق خواهد افتاد. کنترل کردن آریتمی می‌تواند باعث جلوگیری از ایجاد نارسایی قلبی شود.