سلسله قاجار
سلسله قاجار یا قاجاریه یا قاجاریان نام سلسله‌ای ایرانی است که به مدت حدود صد و سی سال از حدود سال ۱۱۷۵ تا ۱۳۰۴ خورشیدی بر ایران قاجاری حکومت کردند. بنیان‌گذار و اولین پادشاه این سلسله، آقامحمدخان قاجار بود. قاجاریان به یکی از طایفه‌های ترکمان ایران به نام ایل قاجار بود که بر اثر حمله مغول به ایران از آسیای مرکزی به ایران مهاجرت کردند. آنان ابتدا در پیرامون ارمنستان ساکن شدند.
ایل قاجار یکی از هفت ایل اصلی قزلباش بود که شاه اسماعیل یکم به یاری توان نظامی آن‌ها سلسله صفویان را بنیان نهاد و به دلیل کمک‌های بزرگی که به دربار صفوی می‌نمود، قدرت بیشتری یافت. شاه عباس صفوی یک دسته از آنان را در استرآباد (گرگان امروزی) ساکن کرد.
در دوران پادشاهی شاهان قاجار تنها در دوران آقامحمدخان قاجار برخی سرزمین‌های متعلق به ایران در ناحیه شرق و غرب بازپس گرفته شد ولی در دوران دیگر شاهان، طی عهدنامه‌های مختلف به ویژه در دوران فتحعلی‌شاه و ناصرالدین شاه، مناطقی از خاک کشور، تحت فشار انگلیس و روسیه تزاری از محدوده‌ی زمام‌داری ایران جدا گردید.
البته در سلسله قاجار طرح‌های گوناگونی برای اولین بار در ایران صورت پذیرفت، از این طرح‌ها می‌توان به تشکیل سازمان ارتش ایران، امضای قرارداد ساخت اولین خط راه‌آهن در ایران و اجرای 230 کیلومتر، اولین مدرسه عالی ایران به نام دارالفنون و ده‌ها فعالیت مهم دیگر. تجارت خارجی ایران در دوره قاجار (به ویژه سده نوزدهم میلادی) به سرعت رشد کرد. بین سالهای ۱۸۰۰ و ۱۹۱۴، کل تجارت قابل مشاهده (ارقام ترکیبی برای واردات و صادرات) احتمالاً از ۲٫۵ میلیون به ۲۰ میلیون پوند استرلینگ (به قیمت فعلی) افزایش یافته‌است.
واژه شناسی
واژه قاجار عربی شده واژه ترکی (قاچار) است قاچ + ار:به معنی دونده یا کسی که خوب می‌دود است. قاچار در ترکی به معنی دونده است و همانند واژه قاچاقی که از یک ریشه هستند. واژه قاجار از نام یکی از فرماندهان سپاه چنگیزخان مغول به نام قاچار نویان گرفته شده است. قاچار نویان که نام قاجارها از وی گرفته شده‌است یعنی نویانی که تند می‌دود، نویان یک نام مغولی است.
پادشاهان قاجار
در سلسله قاجار در مجموع هفت پادشاه بر ایران حکومت کردند. ارلین شاه قاجار آقامحمدخان قاجار و آخرین و بی کفایت ترین شاه احمدشاه قاجار بود.
| ترتیب | نگاره | نام | آغاز پادشاهی | پایان پادشاهی | مدت حکمرانی |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱. | آقامحمدخان قاجار | ۱۱۵۸/ ۱۷۷۹ | ۱۱۷۶/ ۱۷۹۷ | ۱۸ سال | |
| ۲. | فتحعلی شاه قاجار | ۱۱۷۶/ ۱۷۹۷ | ۱۲۱۳/ ۱۸۳۴ | ۳۶ سال و ۸ ماه | |
| ۳. | محمد شاه قاجار | ۱۲۱۳/ ۱۸۳۴ | ۱۲۲۷/ ۱۸۴۸ | ۱۴ سال | |
| ۴. | ناصرالدین شاه قاجار | ۱۲۲۷/ ۱۸۴۸ | ۱۲۷۵/ ۱۸۹۶ | ۴۸ سال | |
| ۵. | مظفرالدین شاه قاجار | ۱۲۷۵/ ۱۸۹۶ | ۱۲۸۵/ ۱۹۰۷ | ۱۰ سال | |
| ۶. | محمدعلی شاه قاجار | ۱۲۸۵/ ۱۹۰۷ | ۱۲۸۸/ ۱۹۰۹ | ۳ سال | |
| ۷. | احمدشاه قاجار | ۱۲۸۸/ ۱۹۰۹ | ۱۳۰۴/ ۱۹۲۵ | ۱۶ سال |
شاهزادگان مشهور قاجار
- حسینعلی میرزا فرمانفرما
- رشیدالملک محمدتقی میرزا
- محمدعلی میرزا دولتشاهی
- مرادمیرزا حسام‌السلطنه
- تهماسب میرزا مؤیدالدوله
- عباس میرزا نایب‌السلطنه
- عباس میرزا ملک‌آرا
- حسنعلی میرزا شجاع‌السلطنه
- کامران میرزا نایب‌السلطنه
- مسعود میرزا ظل‌السلطان
- محمد میرزا کاشف‌السلطنه
- عبدالحسین میرزا فرمانفرما
- عبدالمجید میرزا عین‌الدوله
- ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه
- ابوالفتح میرزا سالارالدوله
- فرهاد میرزا معتمدالدوله
- حبیب‌الله میرزا
- ایرج میرزا جلال الممالک
- شیخعلی میرزا الملوک
- امام‌وردی میرزا
- ارسلان میرزا قوانلو قاجار