بصره
شهر بَصرَه نخستین شهر اسلامی ساخته شده در عراق است که در سال 14 هـ. ق تأسیس شد و زمان ساختن آن شش ماه قبل از تأسیس کوفه بوده است.
این شهر در آغاز محل استقرار لشکریان اسلام بود و گویند که این شهر بر بقایای پادگان ایرانیان، در منطقه‌ای به نام الخربیه ساخته شده است و در کنار آن بقایای شهر کهن طریدون قرار دارد و ظاهراً یکی از شهرهای تمدن بابل و یا آشور بوده است.
تاریخچه
شهر بصره نقش مهمی در تاریخ و علوم اسلامی ایفا کرده و مرکز یکی از مدارس مهم فقه و کلام و زبان عربی به شمار می‌رفته است. بَصره(به عربی: محافظة بصره) بندری تاریخی در بین النهرین سفلی، در ساحل اروندرود و در جنوب شرقی عراق که مهمترین بندر رودخانه‌ای و دومین شهر بزرگ این کشور از جهت وسعت پس از بغداد به شمار می‌آید. این بندر به سبب مجاورت با خلیج فارس از اهمیت اقتصادی، سیاسی و نظامی برخوردار است.بَصره نام یکی از استانهای هجده‌گانه کشور عراق است. استان بصره یگانه استان عراق است که به خلیج فارس و دریا دسترسی دارد و به همین دلیل می‌توان گفت اهمیت استراتژیک فراوانی دارد. بصره در جنوب عراق واقع شده و با کشورهای ایران و کویت مرز بین‌المللی دارد. شهر بصره دومین شهر بزرگ عراق پس از بغداد است و بیش از ۲ میلیون نفر جمعیت دارد.
اقتصاد
اقتصاد عراق اقتصادی مبتنی و وابسته به منابع است و باید گفت که بیشتر منابع این کشور در استان بصره قرار دارد.
حدود 85 درصد مبادلات تجاری و اقتصادی عراق باکشورهای دیگر از طریق پایانه های دریایی بصره صورت می گیرد. دسترسی این استان به آبهای آزاد، ارزش افزوده ای برای این استان ایجاد کرده است. تا در روند بازسازی عراق به عنوان قطب برتر کشور در سطح مــنطقه و جهان مطرح شود.
از آنجا که بصره از لحاظ خاک، معادن و جغرافیای سیاسی نسبت به دیگر استانهای عراق اهمیت بالاتری دارد.در اواخر سال 2012 آژانس مشارکت بین المللی ژاپن (Agence Japonaise cooperation International) حدود 365 میلیارد یِن(واحد پول ژاپن) جهت مدرن سازی پالایشگاه نفت بصره و احداث پالایشگاه جدید در این استان و همچنین توسعه ارتباطات در این شهر سرمایه گذاری کرد. باید گفت که شرکت‌های های خارجی در عصر بازسازی عراق بخصوص استان بصره باهم وارد رقابت شـدیدی شده اند، زیرا استان بصره 80 درصد از ذخایر نفت و گاز و روغن های سنگین عراق را به خود اختصاص داده است.
بصره در منطقه‌ای حاصلخیز قرار دارد و همین امر، اسباب رونق کشاورزی را در این استان فراهم ساخته است. محصولاتی نظیر: گندم، جو، برنج، چغندر، ذرت، گوجه، ارزن، توتون در این استان پرورش داده می شود. همچنین پرورش احشام، زنبور عسل و ماهی واقع نیز در بصره رونق دارد. این شهر در گذشته نیز اصلی‌ترین مرکز پرورش و تولید خرما در جهان بود.
صنایع پتروشیمی و پالایشگاه بزرگ بصره که قادر به پالایش 140 هزار بشکه نفت در روز است، وجود صنایع تولیدی قطعات موردنیاز بخش نفت و گاز و وجود صنایع فولاد و آهن به این شهر موقعیت ویژه‌ای به لحاظ اقتصادی در عراق بخشیده است.
به طور کلی استان بصره نقش کلیدی برای کشور عراق ایفا می‌کند. بزرگترین حوزه های نفتی عراق (الرمیله شمالی، مجنون، الرمیله جنوبی) در این استان واقع شده است. (گفته می‌شود در این استان حتی وقتی چوپان ها احشام خود را برای چرا به مزارع می برند پای گاو و بز و گوسفند و گاومیشان آنها آغشته به نفت سیاه می شود. به هنگام ساخت و ساز نیز از پی ساختمان ها نفت به بیرون فوران می کند و این امر حتی در ساخت و ساز شهری ایجاد وقفه می کند.)
مطابق گفته کارشناسان اقتصادی، بیش از 85 درصد کالاهای نفتی و غیرنفتی عراق از طریق بنادر بصره صادر می شود. مقر شرکت نفت جنوب متعلق به وزارت نفت عراق نیز در این شهر واقع شده است.
با توجه به شاخص های اقتصادی و موقعیت ممتاز بصره، این استان پتانسیل بالایی در تبدیل شدن به پایتخت اقتصادی عراق در عصر نوین را دارد. ویژگیهایی که در دیگر استانهای عراق دیده نمی شود.
به گفته بعضی از سیاستمداران عراقی استان بصره در آینده نزدیک تبدیل به یــک دوبی دیگر در منطقه می شود. گروه دیگر از کارشناسان بخش اقتصادی آمریکا معتقدند شهر بصره توانمندهای لازم برای تبدیل شدن به نیویورک خاورمیانه را دارد.
باید اذعان داشت که وقوع ســــه جنگ در سال های 1988-1980 با ایران، 1991-1990 با کویت، 2003 با آمریکا و متحدانش و همچنین وضع تحریم های اقتصادی از سال 1990 تا 2003، بزرگترین صدمات را بر اقتصاد استان بصره وارد کرد.
وضعیت بهداشت شهر بصره
در بصره قدمت آسفالت به زمان صدام حسین بر می گردد و بسیاری از مناطق مخصوصا پایین شهر هنوز آسفالت وجود ندارد. در بعضی از مناطق بصره بهداشت شهری در پایین ترین حالت ممکن است و در بعضی از مناطق موش به وفور دیده می شود.
جاذبه‌های تاریخی
شناشیل البصره
«شناشیل» یکی از آثار تاریخی در زمینه هنر معماری در بصره و عراق است که یکی از زیباترین آثار تاریخی این شهر به‌شمار می رود.
قدمت قستمی از این بنا به اوایل دهه بیستم قرن گذشته و قسمتی دیگر به دوران عباسی و عثمانی بازمی‌گردد. برخی محققان بر این باورند که «شناشیل»، کلمه‌ای فارسی و متشکل از دو جز «شاه» و «شینین» است که با معماری منحصر به فردی بنا شده است.
فرات
فرات یکی از دو رود بزرگ منطقه بین‌النهرین (میان‌رودان) و طولانی‌ترین رود در جنوب غرب آسیا است که به‌دلایل متعددی چون واقعه عاشورا، در باورهای مردم جایگاه مقدسی دارد. همچنین این رود در طول تاریخ شاهد شکل‌گیری شهرها و تمدن‌های متعددی در اطرافش بوده و اتفاقات تاریخی بسیاری را از سر گذرانده است. در واقع، نزدیکی به رودخانه همواره در طول تاریخ اهمیت زیادی داشته است و مردم برای تامین آب خود در این منطقه ساکن می‌شدند تا از آب دجله و فرات استفاده کنند.
این رود در سه کشور ترکیه، سوریه و عراق جریان دارد و در نهایت به خلیج فارس می‌ریزد.
درخت آدم
درخت آدم که با نام درخت آگاهی نیز شناخته می‌شود، در شهر قرنه، در شهرستان بصره عراق قرار دارد. تنه مرده و کوچک این درخت با چند زنجیر محافظت می‌شود و در نزدیکی آن زیارتگاهی مقدس، بر کرانه رود فرات ساخته شده است. طبق روایات محلی، این درخت را همان درخت آگاهی یا معرفت نیکی و بدی می‌دانند؛ درختی که انسان و حوا با خوردن میوه آن، از بهشت به زمین هبوط کردند.
کسی قادر به تشخیص گونه درخت نیست؛ صرفا می‌توان گفت از جمله درختان همیشه‌سبز یا انواع نخل به شمار نمی‌رود. طی اشغال منطقه پس از رویدادهای جنگ جهانی اول، سربازان انگلیسی با بالا‌رفتن از درخت، موجب شکستن آن شدند که بعدها با استفاده از بتون ترمیم شد. در دهه ۱۹۵۰ نیز پیرامون درخت آدم را با فضایی سبز آراستند.
گرچه زیارتگاه مجاور درخت آدم طبق کتاب‌های مقدس ادیان یهود، مسیحیت و اسلام مکانی مقدس محسوب می‌شود، گویا جنبه‌هایی از آیین پرستش درخت را نیز دارا است؛ سنتی پیشایکتاپرستی که در منطقه خاورمیانه رواج داشته است.
موزه بصره
موزه بصره که در کاخ سابق صدام حسین برپا شده است، به تمدن‌های بین‌النهرین، بابل و پارس می‌پردازد و به موازات آن، اطلاعاتی را درباره تاریخ شهر ارائه می‌دهد. این موزه در پایان اولین جنگ خلیج، توسط نیروهای مخالف صدام حسین غارت شد و بار دیگر در سال ۲۰۱۶، کار خود را آغاز کرد.
مجموعه موزه بصره شامل صدها قطعه ارزشمند می‌شود که قدمت آنها به دوره‌های سومریان، آشوریان و تمدن‌های اسلامی بازمی‌گردد. در تالار اول شاهد دست‌ساخته‌هایی هستیم که به تاریخ بصره، از عصر هلنیستی تا دوره اسلامی می‌پردازند. دیگر تالارها به تمدن‌های باستانی سومری، آشوری و بابلی اختصاص یافته‌اند. تمام قطعات در چهار تالار موزه دارای توضیحاتی به زبان‌های عربی و انگلیسی هستند.
مسجد جامع بصره
این مسجد به مسجد امام علی (ع) شهرت پیدا کرده است و علت این نام گذاری هم پیشگویی حضرت علی (ع) در مورد این مسجد بود، وی پس از واقعه جمل در این مسجد به نماز ایستاد و چنین گفت که سیل عظیمی این مسجد را غرق خواهد کرد و سال‌ها بعد این سیل اتفاق افتاد و این حادثه جزو غیبگویی‌های آن حضرت به شمار آمد. امروزه از مسجد جامع بصره تنها قسمتی از گلدسته و باروی آن بر جای مانده است.
قبرحسن بصری
حسن بصری در مدینه بدنیا آمد. وی زاهدی متکلم، مفسر، محدث و فقیه بود. او با تعدادی از حاضران غزوه بدر هم صحبتی داشت و بسیاری از احادیث را از افراد می‌گرفت و برای دیگران روایت می‌کرد. با اندکی تامل در روایات او می‌توان نتیجه گرفت که تنها تعداد کمی از صحابه به اندازه حسن بصری در روایت کردن کلمات امام علی (ع) تلاش داشتند. وی در سال 110 هجری قمری در شهر بصره دار فانی را وداع گفت
قبرزبیربن عوام
زبیردر قتل عثمان نقش مؤثری از خود ایفا کرد و در جهت خلافت حضرت علی(ع) کوشش زیادی داشت. اما پس از مدتی با کمک طلحه و عایشه در اوایل شروع خلافت حضرت علی(ع)، سعی بر این داشت تا جنگ جمل را علیه حضرت علی(ع) رونق دهد وی در جنگ جمل حضور فعالی داشت اما در میانه جنگ اظهار پشیمانی کرد و در هنگام فرار از میدان جنگ در همین جنگ به قتل رسید.
آرامگاه ملاصدرا
صدر الدین شیرازی یکی از علمای برجسته شیعه و از فلسفه دانان معروف است. صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی مشهور به ملاصدرا و صدرالمتألهین است. وی فیلسوف شیعه ایرانی و بنیان‌گذار حکمت متعالیه است. ملاصدرا در سال ۹۷۹ قمری در شهر شیراز ایران متولد شد و در نهایت در شهر بصره در گذشت.